Óður til sjófarenda.

I.

Úr “ Vísur um Krist.”

….

Guð, heit ek á þik,

at þú græðir mik.

Minnsk þú, mildingr, mín,

Mest þurfum þín.

Ryð þú, röðla gramr,

ríklyndr ok framr,

hölðs hverri sorg

ór hjarta borg.

…….

Kolbeinn Tumason D. 1208


II.

Lausavísa.

 

Upp skaltu á kjöl klífa.

Köld er sjávar drífa.

Kostaðu huginn at herða.

Hér muntu lífit verða.

Skafl beyjattu, skalli,

Þótt skúr á þik falli.

Ást hafðir þú meyja.

Eitt sinn skal hverr deyja.

Þórir Jökull Steinfinnsson. D.  1238.

III.

Úr  “Ég bið að heilsa.”

……….

Ó, heilsið öllum heima rómi blíðum

um og hæð og sund í drottnis ást og friði.

Kyssið þið, bárur, bát á fiskimiði,

Blásið þið vindar, hlýtt á kinnum fríðum.

………

Jónas Hallgrímsson  D. 1845.


IV.

Úr “Sonarterrek”

………..

Eftir ein á strönd við stöndum,

störum eftir svörtum nökkva,

sem að burtu lífs frá löndum

lætur út á hafið dökkva.

Farmurinn er enn fagri laukur,

felldur snöggt af norðanvindi,

farmurinn er enn fallni haukur,

farmurinn er lífsins yndi.

Ein er huggun, ei fær grandað

ólgusjór, né fær á skeri

dauðans hann í dimmu strandað.-

Drottinn sjálfur stýrir kneri.

Grímur Thomsen D. 1896

V.

“Þið sjáist aldrei framar”

 

Ég veit eitt hljóð svo heljarþungt,

sem hugans orku lamar,

með helstaf lýstur hjartað ungt,

og hrædd það tungan stamar.

Það dauðaklukku geymir glym

og gnýr sem margra hafa brim

þau dómsorð sár með sorgarrym:

“Þið sjáist aldrei framar.”

Ástskyldar verur snöggvast sjást,

Þeim sundra nornir gramar.

Þá yndisvonin öll þeim brást,

þær aldrei verða samar.

Hve sárt, er slitnar hönd frá hönd

og hafið veglaust skilur lönd.

Það suðar dimmt við sendna strönd:

“Þið sjáist aldrei framar.”

Steingrímur Thorsteinsson D. 1913


VI.

“Dánarstef”

 

Vor æfi stuttrar stundar

er stefnd til drottnis fundar,

að heyra lífs og liðins dóm.

En mannsins sonar mildi

skal máttug standa í gildi.

Hún boðast oss í engils rómi.

Svo helgist hjartans varðar.

Ei hrynur tár til jarðar

í trú, að ekki talið sé.

Í aldastormsins straumi

og stundarbarnsins draumi

oss veitir himnar vernd og hlé.

Einar Benediktsson  D. 1940

VII.

Úr “Dreggjar”

…..

Nætur, -nætur sem hverfa í haf,

hve hart og skammvint binda.

En máist þessi um æfina af,

þótt efsti tindurinn sökkvi í kaf ?

–        Ég skynja í sæg allra svífandi mynda

einn svip og eitt nafn,

–        einn lífsþátt með eldskreyttan upphafsstaf.

Einar Benediktsson  D. 1940


VIII.

Úr “Svona verða drengir menn”

………

Sá ég hann er segl á firði

setti hann upp og hélt til lands.

Afli, skip og yngri bróðir

ábyrgð var nú falið hans.

Stillti hann svo með styrkum höndum

stýrissveif og skaut í senn.

Þróttur óx er þaut í reiða.

–        Þannig verða drengir menn.

………….

Guðmundur Ingi Kristjánsson, 1935

IX.

“ Jón Thoroddsen „

In memoriam.

 

Í dimmum skugga af löngu liðnum vetri

mitt ljóð til þín var árum saman grafið.

Svo ungur varstu, er hvafstu út á hafið,

hugljúfur,glæstur,öllum drengjum betri.

Og því varð allt svo hljótt við helfregn þína

sem hefði klökkur gíjustrengur brostið.

Og enn ég veit margt hjarta, harmi lostið,

sem hugsar til þín alla daga sína.

En meðan árin þreyta hjörtu hinna,

sem horfðu eftir þér í sárum trega,

þá blómgast enn, og blómgast ævinlega,

þitt bjarta vor í hugum vina þinna.

Og skín ei ljúfast ævi þeirra yfir,

sem ung á morgni lífsins staðar nemur,

og eilíflega, óháð því sem kemur,

í æsku sinnar tignu fegurð lifir?

Sem sjálfur Drottinn mildum lofum lyki

um lífsins perlum í gullnu augnabliki-

Tómas Guðmundsson. -Fagra veröld.

 

X.

“Sálmar á atómsöld”

 

Tíminn er hvítur í fjöll.

Dagarnir hverfa í brim.

Þið eruð skipreikamenn á kili.

Þið kallið lagið þegar sogið kemur –

skjóllausir men á bliksvörtum kili.

Við horfðum af ginfjöru og biðum,

skyggðum hönd fyrir auga:

Í Jesú nafni kyrrðu landsjóinn

eins og öldur vatnsins áður,

gefðu þeim hik gegnum brimið.

Mattías Johannessen, 1991

Heimsósómi Skáld-Sveins 1614

1. Hvað mun veröldin vilja?
Hún veltist um svo fast
og hennar hjólið snýr.
Skepnan tekur að skilja,
skapleg setning brast
og gamlan farveg flýr.
Hamingjan veltir hjóli niður til jarðar,
háfur eru til einskis vansa sparðar,
en leggst í spenning löndin, góss og garðar
en það aktast miður sem meira varðar.

2. Þung er þessi plága
sem þýtur í vort land
og sárt er að segja frá.
Millum frænda og mága
magnast heift og grand,
klagar hvör mest er má.
Á vorum dögum er veröld á hörðu reiki,
rétt er ei undur þó að skepnan skeiki,
sturlan heims er ei létt í leiki,
lögmál bindur en leysir peningurinn bleiki.

3. Svara með stinna stáli
stoltarmenn fyrir krjár
en vernda lítt með letur.
Þann hefur meira úr máli
mannastyrkinn fár
og búkinn brynjar betur.
Hjálmur, pansari, plassa og skyggður skjómi
skúfar lögum og rétti burt úr dómi,
að slá og stinga þykir nú fremd og frómi,
féð er bótin, friður, sátt og sómi.

4. Hinn sem peninginn plægir
plokkan öll er töm
með okur og ránin röng,
hvörjum þrælnum þægir
þörf er jöfn og söm,
bæði bráð og löng.
Peningur veitir völd en minnkar náðir,
verða margir dugandismenn forsmáðir,
sviknir bæði, sóttir heim og hrjáðir,
sinn mun hvör þá réttinn standa báðir.

5. Hvört skal lýðurinn lúta?
Lögin kann enginn fá,
nema baugum býti til.
Tekst inn tollur og múta,
taka þeir klausu þá
sem hinum er helst í vil.
Vesöl og snauð er veröld af þessu klandri,
völdin efla flokkadrátt í landi,
harkamálin hyljast mold og sandi,
hamingjan bannar að þetta óhóf standi.

6. Hvað er nú heimi verra?
Hann er misjafnt dæll
og veltur á horni hallur.
Mútan er mannsins herra,
enn mun hann hennar þræll,
svo fer sigurinn allur.
Hann hrekst og vakir og veslast í sitt hjarta,
hann verður að leysa marga myrkva parta,
þar skyggir yfir hans skilningsljósið bjarta,
eg segi með öllu síður en ekki skarta.

7. Hvað er að fénu fengnu,
fyrst það kemur heim
í rúman ríkis garð?
Það gleymir ári gengnu,
hann greip fyrir tveimur og tveim,
snauður af sælu varð.
Hann gjörir sig rífan, rússar, drekkur og býtir,
en ríkismann við lítilmagnan kýtir,
kotungur eftir kúm og sauðum sýtir,
sjálf náttúran þennan lifnað lýtir.

8. Þegar hann veitir veislur
vinur er margur í nóg,
þótt væri enginn áður.
Stoðar þá bón og beiðslur
en ber þó upp lítinn plóg,
nema fyrir skuldum skráður.
Falli nökkuð hamingjubann til handa,
heldur sé eg þá vinina fjærri standa,
er hann þá eftir einn í sökum og vanda,
ærið mörgum sé eg þann voðann granda.

9. Svo er ágjörn augu
auðugs manns og brjóst
sem grimmt helvítis gin,
dofin sem drukkin í laugu,
þau draga til leynt og ljóst
auð, sinn æðsta vin.
Æ þess heldur sem hefur hann góssið meira,
heit ágirnin þyrstir á enn fleira,
líkt sem sjávarsandur og sprungin leira.
Sé eg ei nær að hönum mun illa eira.

10. Sár er þessi þorsti
sem þrengir ríkisfólk,
það girnist fátæks fé.
Þeir eiga einatt kosti,
öl eða vín sem mjólk,
stöðvi stundar hlé.
Sinni gjöra þeir sálu út að voga,
svarlegt væri öðru fé að lóga,
þó að hann svelgi sjóinn og lönd sem skóga
síður en áður hefur hann peninga nóga.

11. Dregst með þessu drafli
dyggð á annan hátt
og siðanna setning öll,
störf og stundlegur afli
styttir daginn sem nátt,
svo verða þessi föll.
Það er og skjótt að skekinn mun vindur úr æðum
og nárinn kaldur numinn úr fögrum klæðum,
valdi sviptur og veraldar öllum gæðum,
veltur í gröfina áta ormum skæðum.

12. Hann veltur pall af palli
því plægir fram um þörf
og tapar trúnni þrátt.
Hann fær fall af falli,
fyllandi rangleg störf
en gjörði hið góða fátt.
Hafandi sjaldan hjartað Guði til handa,
hnígur því undir kvöl hins forna fjanda,
þar eru nauðir nógar allra handa,
náðarlaust mun þetta heimboð standa.

13. Sú sála er sínum gæðum
sáði í þarfir oft,
af vondum völdum sködd.
Hún sn‡st frá snöggvum klæðum,
snarar sér upp í loft
og hljóðar hárri rödd:
Þú ríki burgeis, bú þig vopnum góðum
og buga þann fjanda sem steypir yfir þig glóðum,
gef til hjálpar gull og silfur úr sjóðum,
þú grottaðir meira þar við forðum stóðum.

14. Hvað er nú gott til greina?
Hann greip við öflga hönd
í þessari sturlan staddur.
Hann gjörir með glæpi eina
gæðalausa önd,
þá hann er kvalarans kvaddur.
Krafið er skyn fyrir skeikan hugarins orða,
skelfur himinn og heimur á millum sporða,
styður þá hvörki stoð né nökkur skorða,
staður er enginn leyndur að megi sér forða.

15. Vart mun verndir greiða,
vín og bjór sem malt,
það aura eyðslu veldur.
Á þingi því enu breiða,
þreytt er lögmál allt,
það himnakóngurinn heldur.
Sála kotungs kærir eftir sínu,
kúgaður missir fjár með holdsins pínu.
Þú góði hofmann, gæt að ráði þínu
og geym vel þess þig snertur í kvæði mínu.

16. Þú ert á þessu róti
með þvílíkt líf og sál
sem skilur við heiminn hér.
Þú ert ei gjör af grjóti,
þú getur ei klæðst með stál,
þú flytur ei fé með þér.
Tak þér vara því tími er aftur að venda,
trúna ber þér fram í veginn að senda.
Jesús Christus láti oss lukku henda,
lífið gott og langt en bestan enda.

(Vísnabók Guðbrands 1612 (útg. 2000), bls. 228–230)

Þjóðaratkvæðagreiðslur í norrænum stjórnarskrám.

Því er gjarnan haldið fram að okkar Stjórnarskrá sé í norrænum anda og á að vera erfitt að breyta henni. En er það svo? Þegar skoðuð eru ákvæði um þjóðaratkvæðagreiðslur í norrænum stjórnarskrám sést að þær eru mjög ólíkar.

Þjóðaratkvæðagreiðsla hefur farið fram sex sinnum á Íslandi.  Þrisvar sinnum á grundvelli um ályktunar meirihluta Alþingis (1908,1916 1933)um áfengisbann og þegnskylduvinnu. Tvisvar sinnum á grundvelli sambandslaganna við Danmörk (1918, 1944) og nú síðast um Icesave.  Stjórnarskráin gerir ráð fyrir þjóðaratkvæðagreiðslum í fjórum greinum;

11. gr. Ef Alþingi víkur Forseta frá þarf samþykki þjóðarinnar.

26 gr. Synjun Forseta á lögum Alþingis ber að vísa til þjóðarinnar.

79 gr. og 81.gr.  Ef Alþingi samþykkir breytingar á Stjórnarskránni og á kirkjuskipan samkv.  62 gr.

Danska  stjórnarskráin hefur skýr ákvæði um þjóðaratkvæðagreiðslur í nokkrum greinum.  42 gr.segir að þriðjungur þingmanna geti farið fram á þjóðaratkvæðagreiðslu um nýsamþykkt lög meirihlutans og einungis þarf meirihluta atkvæða  í 30% kosningaþátttöku til að fella lögin. Líklega er þetta ástæðan fyrir meiri samvinnu um lagasetningu á danska þinginu. Þrjár þjóðaratkvæðagreiðslur hafa farið fram um fullveldisafsal í tengslum við ESB.

Norska stjórnarskráin hefur ekkert ákvæði um þjóðaratkvæðagreiðslur en meirihluti þings getur samþykkt sérlög um slíkar atkvæðagreiðslur (eins og allstaðar)og það hefur gerst fjórum sinnum frá sjálfstæði, þar af tvisvar um áfengismann eins og á Íslandi.

Sænska stjórnarskráin  gerir ráð fyrir tvennskonar þjóðaratkvæðagreiðslum. Atkvæðagreiðsla um stjórnarskránna er bindandi.  Aðeins 10% þingmanna geta gert tillögu um breytingu á stjórnarskránni og hún fer í þjóðaratkvæðagreiðslu hljóti hún samþykki 30 % þingsins. Hún fer fram í næstu almennu kosningum og telst samþykkt ef meirihluti a.m.k. helmings kjósenda í almennum kosningum samþykkir.   Þjóðaratkvæðagreiðslur um önnur má eru einungis ráðgefandi og þarf meirihluta þingsins til að koma þeim á.

Finnska stjórnarskráin gerir einungis ráð fyrir ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslu sem meirihlutinn samþykkir sérlög um í hverju tilviki. Aðeins tvær þjóðaratkvæðagreiðslur hafa á sér stað í Finnlandi. Önnur um áfengismál 1931 og hin 1994 um inngöngu í ESB og þær báðar ekki bindandi fyrir þingið.

Niðurstaðan af þessari skoðun að er sú að ákvæði um þjóðaratkvæðagreiðslur í stjórnarskrám norrænu ríkjanna eru ólík, hvort þær eru bindandi eða ráðgefandi, hvort meirihluti þings  eða minnihluti getur krafist þeirra, eða hvort þær eru um stjórnarskrábreytingu eða annað.  Ef þau eru ekki í stjórnarskrá fara þær sjaldnar fram.

Lægsti þröskuldurinn á breytingum eins og í Danmörk hefur mikil áhrif á lýðræðið og löggjafarvaldið. Ákvæði  42 gr. dönsku stjórnarskrárinnar  skapar grundvöll fyrir samvinnu alls þingsins og þar með möguleika á myndun minnihlutastjórnar sem verður að reiða sig á samvinnu í þinginu og því lítil hætta á stjórnarkreppu.  Þetta þurfum við að skoða.