Category: Grímur Óðins

Grímur Óðins  (Masks of Odin)

Elsa-Brita Titchenell

14. Þór og Loki í Jötunheimum

Þessi skemmtilega saga hefur eflaust glatt einfalda áheyrendur. Hún er augsýnilega um atburð í jarðarsögunni þegar frostvindar ríktu, ásamt lækkandi vatnsborði, þegar ísar norðurskautsins færðust yfir meginlandið og tóku upp meira af vatni hnattarins. Á sama tíma varð breyting á stöðu Miðgarðsormsins — miðbaugsins, eða minnsta kosti halla Vetrarbrautarinnar. Það er engin vafi á að atburðurinn fjallar um ísaldarskeið, en hvaða ísöld er spurning.
Þessi þula hefur mikil líkindi með Hymir þulu (í næsta kafla) þar sem fjallað er um leit guðs að suðukatli. Í báðum þulunum efnir Loki til verknaðar sem vekur reiði Þórs við þann óheppna sem framdi verknaðinn, bóndasoninn — þann minni hring — sem braut beinið.
Eins og í Vafþrúðnismálum heimsóttu Þór og Loki jötnaheim, en það lýsir misskilningnum sem vitundin verður gjarnan fyrir í jötnaheimum. Við skynjum ekki hlutina eins og þeir í raun eru, allar vitundir, líka þær guðlegu, virðast slegnar glýju, sem er einkenni um að eiga tilveru í efninu.

15 Kafli

Efnisyfirlit

________________________________________
Þór og Loki í Jötunheimum   -Úr yngri Eddu.

Einu sinni gekk ísöld yfir lönd og eyðilagði uppskeru og drap menn og dýr. Þór, ásamt Loka, gerðu ferð til að kvarta við jötuninn Hræsvelg, sem í gervi arnar skapar frostavinda yfir Miðgarð með vængjaþyt sínum. Þeir höfðu að sjálfsögðu tekið á sig aukakrók þar sem, eins og vitað er, vagn Þórs gat ekki farið yfir regnbogabrúna Bifröst, sem tengdi heim manna og guða, því eldingar vagnsins myndu kveikja í brúnni. Þeir fóru því yfir elfuna Efi sem var við mörk þessara heima, anda og efnis.
Í Miðgarði gistu þeir og nutu gestrisni fátæks bónda sem átti tvö börn, Þjálfa og Röskvu. Til að gjalda fyrir viðurgjörninginn slátraði Þór tveimur geithöfrum sínum, Tanngnjóstri og Tanngisni, sem drógu vagn hans. Hann bað gestgjafa sína að leggja beinin varlega óbrotin á húð þeirra að veislu lokinni. Meðan á veislunni stóð hvíslaði Loki að bóndasyninum að hann ætti að bragða á merg beinanna, sem hann sagði að hefði galdraeiginleika. Bóndasonurinn gerði eins og Loki sagði og braut bein til að sjúga merginn. Um morguninn lífgaði Þór skepnurnar við með því að slá hamri sínum á húð þeirra og sá þá að annar þeirra var haltur. Í ofsabræði hótaði þrumuguðinn að eyða allri fjölskyldu bóndans, en gamli maðurinn friðaði guðinn með því að bjóða honum börn sín sem þjóna hans. Varð úr að Þjálfi (hraði) fylgdi goðunum á ferð þeirra, en Röskva (ljós/vinna) varð eftir og beið komu þeirra til baka.
Nótt eina á ferð þeirra gistu þeir í undarlegum híbýlum sem í voru tvö herbergi, annað þeirra var mun stærra. Vegna mikilla hljóða í stærra herberginu færðu þeir sig í minna herbergið. Um morguninn er þeir risu á fætur og litu út sáu þeir að mikill risi svaf rétt fyrir utan, -húsið var hnefi hans og hávaðinn hrotur hans. Við hlið hans lá matarskjóða hans og þar sem þeir voru hungraðir reyndu goðin tvö að opna skjóðuna, en jafnvel Þór gat ekki leyst hnútinn á skjóðunni svo hann ákvað að vekja risann. Þrisvar sló hann hamrinum í höfuð risans en risinn rumskaði aðeins og muldraði eitthvað um flugur, en vaknaði ekki. Goðin hungruðu urðu á brott. Upp frá þessum degi urðu til þrír dalir sem klufu fjallið þar sem risinn svaf.
Að lokum náðu þessir tveir Æsir og Þjálfi að konungsríki jötnanna, en konungur þeirra var Útgarðaloki. Hér urðu goðin að leysa fjölmargar þrautir. Fyrstur þurfti Þjálfi að keppa í hlaupi við fráasta jötuninn og tapaði illilega. Næst var Loka, sem nú var orðinn verulega hungraður, boðið að keppa í áti við hvaða jötunn sem var. Hann tapaði líka, þó þeir hafi verið jafnir í að klára, því jötuninn hafði einnig étið trogið með matnum. Þór bauðst til að tæma hvaða drykkjarhorn sem væri, en hann tapaði einnig þegar honum tókst aðeins að drekka lítið borð á risatunnuna sem honum var færð. Næst var honum boðið að lyfta ketti jötunsins. Móðgaður að vera boðið svo auðvirðulegt verk gekk hann að kettinum en fann fljótlega að hann gat ekki meira en lyft einni loppu kattarins. Næst var honum boðið að glíma við hvaða jötunn sem var og honum mætti brosandi eldri jötnakerling og fljótlega í glímunni kom hún þrumuguðinum niður á annað hnéð.
Að loknum þessum óvirðulegu ósigrum var goðunum boðið að snúa til síns heima, í fylgd gestgjafa sinna hluta leiðarinnar,- sem — þegar þeir voru örugglega komnir úr jötunheimum — útskýrðu þær blekkingar sem þeir voru beittir. Þó Þjálfi hefði hraða eldingar þá gat hann aldrei haft við andstæðingi sínum, sem var Hugsun. Andstæðingur Loka var eldurinn sem ekki aðeins gleypti matinn heldur einnig trogið. Hornið sem Þór gat ekki torgað var Hafið, en jötnaheimur skalf þó af hræðslu því vötn höfðu lækkað verulega er hann drakk. Kötturinn var í raun Miðgarðsormurinn, Jörmundgandur, sem Þór hafði fært úr stað og gamla jötnakerlingin var Ellin, sú gamla öld sem fellir alla, jafnvel Æsa, þegar tíminn kemur.
Þegar Þór mun ljóstra hamri sínum í ógnarreiði til að hefna fyrir þessar blekkingar, 1mun hvorki sjást til gestgjafa hans né neinna borga á þeirri flatneskju sem mun teygja sig endalaust í allar áttir.
________________________________________

 

 15. Kafli

Efnisyfirlit

Grímur Óðins – Masks of Odin

Elsa-Brita Titchenell

13. Vafþrúðnismál

Vafþrúðnismál er ein nokkurra sagna sem fjalla um hvernig sýndarheimur efnisins blekkir vitundina. Vafþrúðnir merkir „sá sem vafinn er í þrautir.“ Efnið fjallar um hve svikul skynfæri okkar geta verið. Hindúaritin leggja líka áherslu á þetta efni. Í Sanskrit er það sem sýnist kallað maya, merking orðsins  kemur af orðinu ma, sem merkir að mæla og vísar til alls sem er takmarkað, smátt eða stórt. Það tekur bæði til tíma og rúms og alls sem við sjáum og mælum. Aðeins óendanlegur heimurinn í eilífri tilvist, án upphafs og endis og óímyndanlegur getur í raun kallast raunveruleiki. Rúm og tími er í sjálfu sér sýndarheimur — óumflýjanleg fyrirbæri er líta endanlegri tilveru, Hann er mikill að umfangi sem við svo reynum að komast út úr kí vitundinni.

Það er mikilvægt að skilja að sýndarheimur þýðir ekki tilveruleysi. Sýndarheimur er til, sýndarhlutir eru til, því við erum umkringd þeim og erum hluti af þeim. Við tökum hluti sem gefna þó við skynjum þá ekki. Sem dæmi, þá segja vísindin okkur að efnið sé að mestu rýmd — litlar eindir sem hreyfast hratt í tiltölulega miklu tómu rúmi. Skynjun okkar sér þetta ekki þannig, en við véfengjum ekki að efnið sé byggt upp af atómum sem við höfum aldrei séð. Við horfum á fagurt sólsetur og sjáum rauðglóandi hnöttinn hverfa niður fyrir sjóndeildarhringinn, þó við vitum að hann hvarf átta mínútum fyrr því það tekur ljósið þann tíma að berast okkur 150 milljónir kílómetra um geiminn. Við sjáum rautt blóm, en í raun hafa blöð blómsins tekið allar geisla ljóssins í sig nema þann rauða. Það sem við sjáum er liturinn sem blöðin höfnuðu. Við skynjum hluti mismunandi, hvert og eitt. Það sem skynfærin senda til heilans er háð viðhorfi, skapi, skilningi og reynslu einstaklingsins. Því virðist sá er veit meira sýnst geta gert hálfgerð kraftaverk.

Engu að síður er hið sanna til staðar, sólkerfið er til og þekking um það til staðar. Í Vafþrúðnismálum, -sýndarþulunni,- er það guðsjálfið, Óðinn, vitundin sem gengur leitandi inn í efnisheiminn, um kosmísk hlið þess, til að hitta jötuninn Vafþrúðnir til að sjá „hvé Vafþrúðnis salakynni sé“ (3), því hin guðlega vitund öðlast (og nærist) af mjöð þekkingarinnar með því að ferðast um svið efnisins. Óðinn neitar að setjast á bekk í höll glýjunnar: vitundin á ekki heima þar.

Í fyrstu kvæðunum (11-19) er það Vafþrúðnir sem spyr Óðinn, efnið er upplýst og lífgert, vex og lærir af þeirri vitund sem kemur þar og kallar sig Gagnráð, -þann sem gefur góð ráð-, í seinni hlutanum er það Óðinn sem lærir, spyr jötuninn þar til að lokum að gesturinn upplýsir hver hann sé,- Alfaðir. Þetta er venjulega rás atburða í mörgum sögunum, þ.e. fyrst innblæs andinn orku og líf í efnið, skipuleggur og byggir formið sem hann mun dvelja í. Síðar er það efnið sem dregur sig inn á við og gefur andlegri náttúru vöxt og meiri fullkomnun með reynslunni. Þannig eru þessar tvær hliðar tilverunnar ávallt tengdar með sömu tilhneygingunni, tvær hliðar þess sama. Vitundin sem kom inn í heim jötnanna, jafnvel þó hún hafi tímabundið fests í vefi sýndarheims, mun eins og Vafþrúðnir segir um Njörð

„..í aldar rök, hann mun aftr koma,heim með vísum vönum.“ (39). Svo verður um alla.

Vafþrúðni er kennt og við áminnt um að tilvera goða og jötna er aðeins aðskilin með hinni straumhörðu elfu sem kölluð er Efi og engin ísbrú getur nokkurntíma brúað og hinn eilífi stríðsvöllur (lífið) þar sem hin eyðandi og byggjandi öfl takast á í manninum og náttúrunni eru þar ekki að ástæðulausu. Hér er guðinn að benda á þróunarveginn, að efnishlið tilverunnar getur öðlast aðgang að völlum goðanna.

Hér gefur jötnaheimurinn eftir visku sína við að Óðinn dregur fram sögu liðinnar sköpunar frá gestgjafa sínum. Kvæði 23 segir Mundilfara faðir sól og mána og segir um not þeirra fyrir mælingu tímans. Mundilfari er öxull sá er hreyfir okkar geim sem kallaður er Vetrarbraut. Í  kvæði 25 segir ekki aðeins af hreyfingu dags og nætur, heldur einnig af mánskiptum, en það er einnig nefnt í Völuspá. Þetta er lítil vísbending en við getum sagt að höfundar hafa haft þekkingu í stjörnufræði og árstíðaskiptum og talið það mikilvægt að setja þetta tímahylki í launsöguna. Kvæði 43 er merkilega upplýsandi í ljósi svars jötunsins,-

„.því at hvern hef ek,

heim of komit;

níu kom ek heima

fyr Niflhel neðan;

hinig deyja ór helju halir.“

að hann hafi verið níu heimar og komin úr heljarhöllum neðar Niflhel — kaos, óreiðu efnisins,- fyrir kosmos, reiðu efnisins.

Andstæðan við þetta er í kvæði 45:

„Líf ok Lifþrasir,

en þau leynask munu

í holti Hoddmímis.“

Líf og tilvist muni leynast í minni Hoddmímis (sólarinnar, -sálarinnar)  þegar Fimbulvetur ríkir, -þegar efnið er í hvíld og lífið er hjá guðunum (44). Þau munu njóta morgundaggarinnar og fæðast í nýjum komandi heimi. Hér sjáum við aftur að nýtt líf mun rísa úr dauða núverandi heimskerfa. Þeir sem nú eru Æsir munu verða leystir af hólmi af afkomendum þeirra og nýr Þór og nýr Óðinn (í mynd sonar hans Víðar), sem mun hefna föður aldanna,- „þess mun Víðarr vreka“ (53).

Í lokinn segir Óðinn hver hann er með því að spyrja hinnar ósvaranlegu spurningar —öllum ósvaranleg nema guði sjálfum.- Hverju hvíslaði Óðinn í eyra sonar síns, hins deyjandi sólarguðs? Við getum velt fyrir okkur hvaða leyndardómur það var sem Alfaðir fyrrum og nýrra heima hvíslaði.

 14. Kafli

Efnisyfirlit

Copyright © 1985 by Theosophical University Press. All rights reserved.

………………………………..

Óðinn kvað:

1.

„Ráð þú mér nú, Frigg,

alls mik fara tíðir

at vitja Vafþrúðnis;

forvitni mikla

kveð ek mér á fornum stöfum

við þann inn alsvinna jötun.“

 

Frigg kvað:

2.

„Heima letja

ek mynda Herjaföðr

í görðum goða;

því at engi jötun

ek hugða jafnramman

sem Vafþrúðni vera.“

 

Óðinn kvað:

3.

„Fjölð ek fór,

fjölð ek freistaða,

fjölð ek reynda regin;

hitt vil ek vita,

hvé Vafþrúðnis

salakynni sé.“

 

Frigg kvað:

4.

„Heill þú farir!

heill þú aftr komir!

heill þú á sinnum sér!

æði þér dugi,

hvars þú skalt, Aldaföðr,

orðum mæla jötun.

 

5.

Fór þá Óðinn

at freista orðspeki

þess ins alsvinna jötuns;

at höllu hann kom,

ok átti Íms faðir;

inn gekk Yggr þegar.

 

Óðinn kvað:

6.

„Heill þú nú, Vafþrúðnir,[1]

nú em ek í höll kominn

á þik sjalfan sjá;

hitt vil ek fyrst vita,

ef þú fróðr sér

eða alsviðr jötunn.“

 

Vafþrúðnir kvað:

7.

„Hvat er þat manna

er í mínum sal

verpumk orði á?

Út þú né komir

órum höllum frá,

nema þú inn snotrari sér.“

 

Óðinn kvað:

8.

„Gagnráðr ek heiti,

nú emk af göngu kominn,

þyrstr til þinna sala;

laðar þurfi –

hef ek lengi farit –

ok þinna andfanga, jötunn.“

 

Vafþrúðnir kvað:

9.

„Hví þú þá, Gagnráðr,

mælisk af golfi fyr?

Far þú í sess í sal!

Þá skal freista,

hvárr fleira viti,

gestr eða inn gamli þulr.“

 

Gagnráður kvað:

10.

„Óauðigr maðr,

er til auðigs kemr,

mæli þarft eða þegi;

ofrmælgi mikil,

hygg ek, at illa geti

hveim er við kaldrifjaðan kemr.“

 

Vafþrúðnir kvað:

11.

„Seg þú mér, Gagnráðr,

alls þú á golfi vill

þíns of freista frama,

hvé sá hestr heitir,

er hverjan dregr

dag of dróttmögu.“

 

Gagnráður kvað:

12.

„Skinfaxi heitir,

er inn skíra dregr

dag of dróttmögu;

hesta beztr

þykkir hann með Hreiðgotum;

ey lýsir mön af mari.“

 

Vafþrúðnir kvað:

13.

„Seg þú þat, Gagnráðr,

alls þú á golfi vill

þíns of freista frama,

hvé sá jór heitir,

er austan dregr

nótt of nýt regin.“

 

Gagnráður kvað:

14.

„Hrímfaxi heitir,

er hverja dregr

nótt of nýt regin;

méldropa fellir hann

morgin hvern;

þaðan kemr dögg um dala.“

 

Vafþrúðnir kvað:

15.

Seg þú þat, Gagnráðr,

alls þú á golfi vill

þíns of freista frama,

hvé sú á heitir,

er deilir með jötna sonum

grund ok með goðum.“

 

Gagnráður kvað:

16.

„Ífing heitir á,

er deilir með jötna sonum

grund ok með goðum;

opin renna

hon skal of aldrdaga;

verðr-at íss á á.“

 

Vafþrúðnir kvað:

17.

Seg þú þat, Gagnráðr,

alls þú á golfi vill

þíns of freista frama,

hvé sá völlr heitir,

er finnask vígi at

Surtr ok in svásu goð.“

 

Gagnráður kvað:

18.

„Vígriðr heitir völlr,

er finnask vígi at

Surtr ok in svásu goð;

hundrað rasta

hann er á hverjan veg;

sá er þeim völlr vitaðr.“

 

Vafþrúðnir kvað:

19.

„Fróðr ertu nú, gestr,

far þú á bekk jötuns,

ok mælumk í sessi saman;

höfði veðja

vit skulum höllu í,

gestr, of geðspeki.

 

Gagnráður kvað:

20.

„Seg þú þat it eina,

ef þitt æði dugir

ok þú, Vafþrúðnir, vitir,

hvaðan jörð of kom

eða upphiminn

fyrst, inn fróði jötunn.“

 

Vafþrúðnir kvað:

21.

„Ór Ymis holdi

var jörð of sköpuð,

en ór beinum björg,

himinn ór hausi

ins hrímkalda jötuns,

en ór sveita sær.“

 

Gagnráður kvað:

22.

„Seg þú þat annat,

ef þitt æði dugir

ok þú, Vafþrúðnir, vitir,

hvaðan máni kom,

sá er ferr menn yfir,

eða sól it sama.“

 

Vafþrúðnir kvað:

23.

„Mundilfari heitir,

hann er mána faðir

ok svá Sólar it sama;

himin hverfa

þau skulu hverjan dag

öldum at ártali.“

 

Gagnráður kvað:

24.

„Seg þú þat it þriðja,

alls þik svinnan kveða

ok þú, Vafþrúðnir, vitir,

hvaðan dagr of kom,

sá er ferr drótt yfir,

eða nótt með niðum.“

Vafþrúðnir kvað:

25.

„Dellingr heitir,

hann er Dags faðir,

en Nótt var Nörvi borin;

ný ok nið

skópu nýt regin

öldum at ártali.“

 

Gagnráður kvað:

26.

„Seg þú þat it fjórða,

alls þik fróðan kveða,

ok þú, Vafþrúðnir, vitir,

hvaðan vetr of kom

eða varmt sumar

fyrst með fróð regin.“

 

Vafþrúðnir kvað:

27.

„Vindsvalr heitir,

hann er Vetrar faðir,

en Svásuðr sumars.“

 

Gagnráður kvað:

28.

„Seg þú þat it fimmta,

alls þik fróðan kveða,

ok þú, Vafþrúðnir, vitir,

hverr ása ellztr

eða Ymis niðja

yrði í árdaga.“

Vafþrúðnir kvað:

29.

„Örófi vetra

áðr væri jörð of sköpuð,

þá var Bergelmir borinn,

Þrúðgelmir

var þess faðir,

en Aurgelmir afi.“

 

 

Gagnráður kvað:

30.

„Seg þú þat it sétta,

alls þik svinnan kveða,

ok þú, Vafþrúðnir, vitir,

hvaðan Aurgelmir kom

með jötna sonum

fyrst, inn fróði jötunn.“

 

Vafþrúðnir kvað:

31.

„Ór Élivágum

stukku eitrdropar,

svá óx, unz varð jötunn;

þar eru órar ættir

komnar allar saman;

því er þat æ allt til atalt.“

 

Gagnráður kvað:

32.

„Seg þú þat it sjaunda,

alls þik svinnan kveða,

ok þú, Vafþrúðnir, vitir,

hvé sá börn gat,

inn baldni jötunn,

er hann hafði-t gýgjar gaman.“

Valþúðnir kvað:

33.

„Undir hendi vaxa

kváðu hrímþursi

mey ok mög saman;

fótr við fæti

gat ins fróða jötuns

sexhöfðaðan son.“

Gagnráður kvað:

34.

„Seg þú þat it átta,

alls þik svinnan kveða,

ok þú, Vafþrúðnir, vitir,

hvat þú fyrst of mant

eða fremst of veizt,

þú ert alsviðr, jötunn.“

 

Valfþrúðnir kvað:

35.

Örófi vetra

áðr væri jörð of sköpuð,

þá var Bergelmir borinn;

þat ek fyrst of man,

er sá inn fróði jötunn

á var lúðr of lagiðr.“ [2]

 

Gagnráður kvað:

36.

„Seg þú þat it níunda,

alls þik svinnan kveða,

ok þú, Vafþrúðnir, vitir,

hvaðan vindr of kemr,

svá at ferr vág yfir;

æ menn han sjalfan of sjá.“

 

 

 

Valþþrúðnir kvað:

 

37.

„Hræsvelgr heitir,

er sitr á himins enda,

jötunn í arnar ham;

af hans vængjum

kvæða vind koma

alla menn yfir.“

 

Gagnráður kvað:

38.

„Seg þú þat it tíunda,

alls þú tíva rök

öll, Vafþrúðnir, vitir,

hvaðan Njörðr of kom

með ása sonum –

hofum ok hörgum

hann ræðr hundmörgum –

ok varð-at hann ásum alinn.“

 

Vafþrúðnir kvað:

39.

„Í Vanaheimi

skópu hann vís regin

ok seldu at gíslingu goðum,

í aldar rök

hann mun aftr koma

heim með vísum vönum.“

Gagnráður kvað:

40.

„Seg þú þat et ellifta,

hvar ýtar túnum í

höggvask hverjan dag;

val þeir kjósa

ok ríða vígi frá,

sitja meir of sáttir saman.“

Valþrúðnir kvað:

41.

„Allir einherjar

Óðins túnum í

höggvask hverjan dag,

val þeir kjósa

ok ríða vígi frá,

sitja meirr of sáttir saman.“

 

Gagnráður kvað:

42.

„Seg þú þat it tolfta,

hví þú tíva rök

öll, Vafþrúðnir, vitir,

frá jötna rúnum

ok allra goða

segir þú it sannasta,

inn alsvinni jötunn.“

Vafþrúðnir kvað:

43.

„Frá jötna rúnum

ok allra goða

ek kann segja satt,

því at hvern hef ek

heim of komit;

níu kom ek heima

fyr Niflhel neðan;

hinig deyja ór helju halir.“

 

Gagnráður kvað:

44.

„Fjölð ek fór,

fjölð ek freistaðak,

fjölð ek of reynda regin:

Hvat lifir manna,

þá er inn mæra líðr

fimbulvetr með firum?“

Vafþrúðnir kvað:

45.

„Líf ok Lifþrasir,

en þau leynask munu

í holti Hoddmímis;

morgindöggvar

þau sér at mat hafa,

en þaðan af aldir alask.“

 

Gagnráður kvað:

46.

„Fjölð ek fór,

fjölð ek freistaðak,

fjölð ek of reynda regin:

Hvaðan kemr sól

á inn slétta himin,

er þessa hefr fenrir farit?“

 

Vafþrúðnir kvað:

47.

„Eina dóttur

berr alfröðull,

áðr hana fenrir fari;

sú skal ríða,

þá er regin deyja,

móður brautir, mær.“

 

Gagnráður kvað:

48.

„Fjölð ek fór,

fjölð ek freistaðak,

fjölð ek of reynda regin:

Hverjar ro þær meyjar,

er líða mar yfir,

fróðgeðjaðar fara?“

 

 

Vafþrúðnir kvað:

49.

„Þríar þjóðár

falla þorp yfir

meyja Mögþrasis;

hamingjur einar

þær er í heimi eru,

þó þær með jötnum alask.“

 

Gagnráður kvað:

50.

„Fjölð ek fór,

fjölð ek freistaðak,

fjölð ek of reynda regin:

Hverir ráða æsir

eignum goða,

þá er sloknar Surta logi?“

 

Vafþrúðnir kvað:

51.

„Víðarr ok Váli

byggja vé goða,

þá er sloknar Surta logi,

Móði ok Magni

skulu Mjöllni hafa

Vingnis at vígþroti.“

 

Gagnráður kvað:

52.

„Fjölð ek fór,

fjölð ek freistaðak,

fjölð ek of reynda regin;

Hvat verðr Óðni

at aldrlagi,

þá er of rjúfask regin?“

 

Vafþrúðnir kvað:

53.

„Ulfr gleypa

mun Aldaföðr,

þess mun Víðarr vreka;

kalda kjafta

hann klyfja mun

vitnis vígi at.“

 

Gagnráður kvað:

54.

„Fjölð ek fór,

fjölð ek freistaðak,

fjölð ek of reynda regin;

Hvat mælti Óðinn,

áðr á bál stigi,

sjalfr í eyra syni?“

 

Vafþrúðnir kvað:

55.

„Ey manni þat veit,

hvat þú í árdaga

sagðir í eyra syni;

feigum munni

mælta ek mína forna stafi

ok of ragnarök.

Nú ek við Óðin

deildak mína orðspeki;

þú ert æ vísastr vera.“

[1] Vafþrúðnir,-Vefari blekkingavefsins

[2] „á var lúðr of lagiðr.“ Var á kvarnarstein lagður. Líkami Aurgelmirs/Ýmirs var mulinn í efni hins nýja heims.

Grímur Óðins – Masks of Odin

Elsa-Brita Titchenell

12. Hávamál (Orð hins Háa)

Söngur hins Háa er nokkurs konar ráðaþraut. Hann er í þrennu lagi, skýrt afmarkaður með ólíku lagi, hver með sínu innra lagi. Fræðimenn hafa skiljanlega verið ráðþrota vegna þess hve ólíkir þessir þættir eru í þessu langa kvæði.

Fyrsti og lengsti hlutinn (I og II kafli) virðist vera bók um almenna siðmennt. Hann setur lesandanum reglur um almenn samskipti og að viðhalda vinskap, og útskýrir skyldur gestgjafans og gesta við borðhald, húsráð og góða drykkjusiði, svo og önnur almenn ráð og visku sem gagnast hrjúfu fólki við að aðlagast samfélaginu.

Annar hlutinn, sem hefst formlega í III kafla (103. kvæði), er stílaður til dvergsins Loðfaðir. Hér er lögð áhersla á réttar og virðulegar athafnir, á tillitsemi við aðra og vinsamlega framkomu. Loðfaðir er greinilega fyrsta skref í III versi  fyrir þá sem þurfa leiðsagnar við í lámarks mannasiðum, en hann er enn dvergur í þeim skilningi að sál hans er enn að mestu óþroskuð í mannasiðum. Þessi hluti er skiljanlegur flestum okkar, og Loðfaðir getur á þessu stigi verið venjulegur maður. Smám saman geta dvergar þróast að fullu í menn. Sálir sem hafa vaknað til vitundar að nokkru leyti og leitast við að bæta sig. Loðfaðir er að lokum ávarpaður sem nemi eða lærisveinn í þriðja og síðasta hlutanum (V Kafla, 139. kvæði og til loka), sem er af allt öðrum toga. Þetta lýsir táknrænt mótstöðunni samhliða því að aðlagast þeirri innri sýn sem geymir ólýsanlegan mikilleika. Þessi stuttu gagnorðu kvæði með lýsandi hugtök og innsæi geta veitt okkur svör í leit að guðlegri þekkingu.

Söng hins Háa er greinilega ætlað að ná til þriggja ólíkra áheyrendahópa. Fyrsti hlutinn er ætlaður almenningi, — óhefluðu fólki sem svarar aðeins einföldustu ráðum um daglega hegðun, næsti þeim sem taka við einfaldri siðfræði um almenna breytta hegðun. Að síðustu þeir sem skilja hann sem ákall til sálarinnar frá lærisveini sem helgað hefur líf sitt þjónustu við æðri tilgang. Þessu er beint til þeirra einstaklinga sem geta skilið tilgang hins æðsta og helgað krafta sína og tilgang að  rifja upp rúnir -„nam ek upp rúnar“ – (139) Óðins, guðsins innra með okkur.

Þessi eðlilega þrískipting getur átt við í öllum hugsanakerfum og trúarbrögðum. Það er ávallt fjöldinn sem er sjálfselskur og stefnir að því að ná sem mestu úr umhverfi sínu og hafa ánægju af lífinu. Hann lagar sig að hinu venjubundna mynstri, krefst og bregst við af hlýðni. Annar hópur sem er nokkuð fjölmennur hefur gaman að því að velta fyrir sér yfirnáttúrulegum orsökum ýmissa viðburða og tekur jafnvel þátt í ýmissi hjátrúarlegri starfsemi. Meðal þeirra eru nokkrir sem leita og þrá meiri vitneskju og skilja að alheimurinn hefur að geyma óuppgötvaða leyndardóma, en þá skortir oft nægilegt innsæi og úthald sem aðeins næst með sjálfsaga.

Þriðji hópurinn er lítt þekktur, það eru þeir sem hafa kafað í sálarhelgi sína og hafa staðreynt nokkurn sannleik. Þeir eru hinir fáu útvöldu sem vinna fyrir andlegt náttúrueðli, ósnertir af lofi og lasti og án vissu um eigið líf, en með vissu um að það er hluti af háu markmiði sólkerfisins. Þeim er þetta engin persónuleg ánægja, en óeigingirni þeirra er grunnurinn og það sem knýr púlsinn í þróun alls  mannkynsins, framför sem gefur manninum það mesta og besta.

Það er ávallt nauðsynlegt fyrir fræðara að greina á milli nemenda, þeir sem eru ótrauðir og staðfastir í að helga sig verkum goðanna fá meiri skerf af þekkingu og með henni mun meiri ábyrgð. Jesús sagði við lærisveina sína; „Yður er gefinn leyndardómur Guðs ríkis. Hinir, sem fyrir utan eru, fá allt í dæmisögum“ (Markúsarguðspjall 4:11). Lærisveinar Gautama, Búddha, fengu líka leiðbeiningar og þjálfun, svo var einnig í skóla Pythagorasar og hjá mörgum öðrum andlegum leiðbeinendum í gegnum aldirnar.

Söngur hins Háa ber með sér hvernig efninu er beint til mismunandi áheyrenda, bæði í framsögn og efni. Þar sem fræðarinn talar til almennings endar efnið með kvæðum sem segja frá fyrri leit Óðins að þekkingu. Kvæði 104-110 lýsa með nokkuð óræðum texta hvernig Óðinn, með aðstoð íkornans Rata (sem gæti þýtt bor), boraði sig gegnum Jötnafjöll og kom inn í heim jötna í gervi svikuls snáks. Hann plataði dóttur Jötuns til að gefa sér að drekka úr viskubrunninum sem Jötuninn átti að gæta. Í sögunni er tvinnað saman mörgum táknum, hvert með margvíslegum merkingum — sem er dæmigerð aðferð í launsögnum til að vísa í ákveðin sannindi. Borinn eða skökullinn Rati, eins og íkorninn í Lífsins tré, Yggdrasils, táknar vitund sem gefinn er aðgangur að neðstu efnisheimum, þar sem Óðinn öðlast visku sína, og einnig að hásæti hins hæsta. Gunnlöður Jötnadóttir, — sem var ókleift að stíga upp til goðanna, var skilin eftir í tárum, þó að Óðreri hafi verið gefinn dýr mjöður, „Gunnlöð mér of gaf gullnum stóli á drykk ins dýra mjaðar“ (105) , —og „Óðrerir er nú upp kom á alda vés jaðar“ (107) hinn dýri mjöður, -stundum nefndur skáldamjöður, – innsæið. Óðreri,- vitundinni, var gefið innsæið og lyft upp um eitt þrep í stiga tilverunnar, jörðinni lyft upp úr fyrra jarðarskríni „..alda vés jaðar.“  Jötnar spyrja hvort goðið hafi sigrað eða tapað fyrir jötninum Suttungi (fyrri birting jarðarinnar). Óðni var kleyft að snúa óskaddaður aftur í goðheima.

Gunnlöður, „sú góða kona“ er tími sem er persónugerður, þar sem fjallhár efnisheimur föður hennar,— stærri hringur, að minnsta kosti hluti hans,

fagnaði verunni sem gat öðlast viskuvott. Það er líka gefið í skyn, -en út frá speki teófista hefur jörðin (sem hefur í sér þann helga mjöð) þróast frá fyrri birtingu í efnisþyngri mynd og sjá má í fylgihnetti hennar, tunglinu. Þeim gamla „ alda vés jaðar“ vísar í það sem var.

Mannkynið hefur átt marga fræðara sem löngu eru gleymdir og hafa ýtt manninum áfram veginn og segja má að Óðinn hafi verið einn þeirra, því í The Secret Doctrine eftir H. P. Blavatsky segir:

..sá dagur er ekki fjarri er það sem hér hefur verið gefið úr hinum fornu tímaskrám mun verða sannað. Nútíma táknfræði mun öðlast þá vissu að jafnvel Óðinn, . . . sé einn hinna þrjátíu og fimm Buddhas, einn sá fyrsti, og meginlandið sem hann og kynþáttur hans tilheyrðu var eitt það elsta. — II, 423

Hvort síðasti hluti Hávamála hafi varðveist úr svo mikilli fortíð eða verið endurgerður í núverandi mynd af síðari fræðurum er ómögulegt að vita. Við sjáum í þessum kvæðum grunninn í andlegri kosmólógíu og finnum fyrir djúpri lotningu og þakklæti þegar við íhugum þá miklu fórn alheimsanda að vera bundinn Lífsins tré. Þessi guðlega verund varir meðan heimurinn er, því vitundarorka knýr tilveru heimsins og hún svalar þorsta sínum í viskubrunni Mímis, efninu sem heimarnir eru gerðir úr.

Kvæðin 137-42 sýna okkur ótrúlega nákvæma tjáningu á fornri visku og útskýrir   hvernig lífsbirting og karmískar athafnir á öllum sviðum tilverunnar leiða af hverjum atburði, orði og athöfn til þess næsta. Sjöundi galdurinn segir að  þessar leiðbeiningar skuli gefnar undir leyndarhjúp og síðustu kvæðin sýna af hverju það er. Því það er ekki mögulegt að skilja merkingu fræðslunnar fyrr en við erum tilbúin. Þau eru „allþörf ýta sonum, óþörf jötna sonum, heill sá, er kvað, heill sá, er kann, njóti sá, er nam, heilir, þeirs hlýddu“ (164). Aðeins andleg greind getur skilið innri merkingu; hið efnislega skammsýna eðli getur það ekki, því það skortir innsæið til að höndla það. Af þeirri ástæðu er svo lítið vitað um launhelgiskóla fortíðarinnar, -og þá nýju— annað en það að þeir hafa verið til frá öndverðu. Þekkinguna sem þeir bjuggu yfir átti ekki segja neinum óviðkomandi, ekki vegna þess að það væri bannað, heldur vegna skilningsleysis. Þessi innri skilningur, eða samúð og kærleikur, verður að vera manni eðlilegur áður en meiri þekking verður skilin. Það fylgdi að ekki var mögulegt að svíkja Launhelgarnar að einu eða neinu leyti frekar en að hægt væri að útskýra æðri stærðfræði fyrir skordýri. Engu að síður var það alvarlegur galli að missa trúna og varð til að bæta á karma mannkynsins. En svo mikið má skilja að hinn upplýsti „kom til baka“ og gaf það til þeirra sem gátu skilið. Það sem Gylfi konungur sem Gangleri hafði lært gekk að lokum frá einum til annars (lok Gylfaginningar).

Hluti Hávamála er lofsöngur, eins og í mörgum öðrum launsagnakvæðum, og minnir á Rubaiyat eða Söng Salamóns, kannski vegna þess að þetta form er það sem kemst næst því að tjá djúpa upplifun af sameiningu við guðlega sjálfið, innri guðinn, og ekkert í efnislegri birtingu kemst nálægt því. Full víkkun mannlegrar vitundar tilheyrir aðeins þeim sem í öllu eðli sínu endurspegla guðinn innra með sér, þeim sem hafa algjöra stjórn á egói sínu og nefndir hafa verið Einherjar Óðins.

13. Kafli

Efnisyfirlit

Copyright © 1985 by Theosophical University Press. All rights reserved.

Hávamál

1.

Gáttir allar,

áðr gangi fram,

um skoðask skyli,

um skyggnast skyli,

því at óvíst er at vita,

hvar óvinir

sitja á fleti fyrir.

 

2.

Gefendr heilir!

Gestr er inn kominn,

hvar skal sitja sjá?

Mjök er bráðr,

sá er á bröndum skal

síns of freista frama.

 

3.

Elds er þörf,

þeims inn er kominn

ok á kné kalinn;

matar ok váða

er manni þörf,

þeim er hefr um fjall farit.

 

4.

Vatns er þörf,

þeim er til verðar kemr,

þerru ok þjóðlaðar,

góðs of æðis,

ef sér geta mætti,

orðs ok endrþögu.

 

5.

Vits er þörf,

þeim er víða ratar;

dælt er heima hvat;

at augabragði verðr,

sá er ekki kann

ok með snotrum sitr.

 

6.

At hyggjandi sinni

skyli-t maðr hræsinn vera,

heldr gætinn at geði;

þá er horskr ok þögull

kemr heimisgarða til,

sjaldan verðr víti vörum,

því at óbrigðra vin

fær maðr aldregi

en mannvit mikit.

 

7.

Inn vari gestr,

er til verðar kemr,

þunnu hljóði þegir,

eyrum hlýðir,

en augum skoðar;

svá nýsisk fróðra hverr fyrir.

 

8.

Hinn er sæll,

er sér of getr

lof ok líknstafi;

ódælla er við þat,

er maðr eiga skal

annars brjóstum í.

 

9.

Sá er sæll,

er sjalfr of á

lof ok vit, meðan lifir;

því at ill ráð

hefr maðr oft þegit

annars brjóstum ór.

 

10.

Byrði betri

berr-at maðr brautu at

en sé mannvit mikit;

auði betra

þykkir þat í ókunnum stað;

slíkt er válaðs vera.

 

11.

Byrði betri

berr-at maðr brautu at

en sé mannvit mikit;

vegnest verra

vegr-a hann velli at

en sé ofdrykkja öls.

 

12.

Er-a svá gótt

sem gótt kveða

öl alda sona,

því at færa veit,

er fleira drekkr

síns til geðs gumi.

 

13.

Óminnishegri heitir

sá er yfir ölðrum þrumir,

hann stelr geði guma;

þess fugls fjöðrum

ek fjötraðr vark

í garði Gunnlaðar.

 

14.

Ölr ek varð,

varð ofrölvi

at ins fróða Fjalars;

því er ölðr bazt,

at aftr of heimtir

hverr sitt geð gumi.

 

15.

Þagalt ok hugalt

skyli þjóðans barn

ok vígdjarft vera;

glaðr ok reifr

skyli gumna hverr,

unz sinn bíðr bana.

 

16.

Ósnjallr maðr

hyggsk munu ey lifa,

ef hann við víg varask;

en elli gefr

hánum engi frið,

þótt hánum geirar gefi.

 

17.

Kópir afglapi

er til kynnis kemr,

þylsk hann um eða þrumir;

allt er senn,

ef hann sylg of getr,

uppi er þá geð guma.

 

18.

Sá einn veit

er víða ratar

ok hefr fjölð of farit,

hverju geði

stýrir gumna hverr,

sá er vitandi er vits.

 

19.

Haldi-t maðr á keri,[1]

drekki þó at hófi mjöð,

mæli þarft eða þegi,

ókynnis þess

vár þik engi maðr,

at þú gangir snemma at sofa.

 

20.

Gráðugr halr,

nema geðs viti,

etr sér aldrtrega;

oft fær hlægis,

er með horskum kemr,

manni heimskum magi.

 

21.

Hjarðir þat vitu,

nær þær heim skulu,

ok ganga þá af grasi;

en ósviðr maðr

kann ævagi

síns of mál maga.

 

22.

Vesall maðr

ok illa skapi

hlær at hvívetna;

hittki hann veit,

er hann vita þyrfti,

at hann er-a vamma vanr.

 

23.

Ósviðr maðr

vakir um allar nætr

ok hyggr at hvívetna;

þá er móðr,

er at morgni kemr,

allt er víl sem var.

 

24.

Ósnotr maðr

hyggr sér alla vera

viðhlæjendr vini;

hittki hann fiðr,

þótt þeir um hann fár lesi,

ef hann með snotrum sitr.

 

25.

Ósnotr maðr

hyggr sér alla vera

viðhlæjendr vini;

þá þat finnr,

er at þingi kemr,

at hann á formælendr fáa.

 

26.

Ósnotr maðr

þykkisk allt vita,

ef hann á sér í vá veru;

hittki hann veit,

hvat hann skal við kveða,

ef hans freista firar.

 

27.

Ósnotr maðr,

er með aldir kemr,

þat er bazt, at hann þegi;

engi þat veit,

at hann ekki kann,

nema hann mæli til margt;

veit-a maðr,

hinn er vettki veit,

þótt hann mæli til margt.

 

28.

Fróðr sá þykkisk,

er fregna kann

ok segja it sama;

eyvitu leyna

megu ýta synir,

því er gengr um guma.

 

29.

Ærna mælir,

sá er æva þegir,

staðlausu stafi;

hraðmælt tunga,

nema haldendr eigi,

oft sér ógótt of gelr.

 

30.

At augabragði

skal-a maðr annan hafa,

þótt til kynnis komi;

margr þá fróðr þykkisk,

ef hann freginn er-at

ok nái hann þurrfjallr þruma.

 

31.

Fróðr þykkisk,

sá er flótta tekr,

gestr at gest hæðinn;

veit-a görla,

sá er of verði glissir,

þótt hann með grömum glami.

 

32.

Gumnar margir

erusk gagnhollir,

en at virði vrekask;

aldar róg

þat mun æ vera,

órir gestr við gest.

 

33.

Árliga verðar

skyli maðr oft fáa,

nema til kynnis komi:

str ok snópir,

lætr sem solginn sé

ok kann fregna at fáu.

 

34.

Afhvarf mikit

er til ills vinar,

þótt á brautu búi,

en til góðs vinar

liggja gagnvegir,

þótt hann sé firr farinn.

 

35.

Ganga skal,

skal-a gestr vera

ey í einum stað;

ljúfr verðr leiðr,

ef lengi sitr

annars fletjum á.

 

36.

Bú er betra,

þótt lítit sé,

halr er heima hverr;

þótt tvær geitr eigi

ok taugreftan sal,

þat er þó betra en bæn.

 

37.

Bú er betra,

þótt lítit sé,

halr er heima hverr;

blóðugt er hjarta,

þeim er biðja skal

sér í mál hvert matar.

 

38.

Vápnum sínum

skal-a maðr velli á

feti ganga framar,

því at óvíst er at vita,

nær verðr á vegum úti

geirs of þörf guma.

 

39.

Fannk-a ek mildan mann

eða svá matar góðan,

at væri-t þiggja þegit,

eða síns féar

svági [glöggvan],

at leið sé laun, ef þægi.

 

40.

Féar síns,

er fengit hefr,

skyli-t maðr þörf þola;

oft sparir leiðum,

þats hefr ljúfum hugat;

margt gengr verr en varir.

 

41.

Vápnum ok váðum

skulu vinir gleðjask;

þat er á sjalfum sýnst;

viðrgefendr ok endrgefendr

erusk lengst vinir,

ef þat bíðr at verða vel.

 

42.

Vin sínum

skal maðr vinr vera

ok gjalda gjöf við gjöf;

hlátr við hlátri

skyli hölðar taka

en lausung við lygi.

 

43.

Vin sínum

skal maðr vinr vera,

þeim ok þess vin;

en óvinar síns

skyli engi maðr

vinar vinr vera.

 

44.

Veiztu, ef þú vin átt,

þann er þú vel trúir,

ok vill þú af hánum gótt geta,

geði skaltu við þann blanda

ok gjöfum skipta,

fara at finna oft.

 

45.

Ef þú átt annan,

þanns þú illa trúir,

vildu af hánum þó gótt geta,

fagrt skaltu við þann mæla

en flátt hyggja

ok gjalda lausung við lygi.

 

46.

Það er enn of þann

er þú illa trúir

ok þér er grunr at hans geði,

hlæja skaltu við þeim

ok um hug mæla;

glík skulu gjöld gjöfum.

 

47.

Ungr var ek forðum,

fór ek einn saman,

þá varð ek villr vega;

auðigr þóttumk,

er ek annan fann,

maðr er manns gaman.

 

48.

Mildir, fræknir

menn bazt lifa,

sjaldan sút ala;

en ósnjallr maðr

uggir hotvetna,

sýtir æ glöggr við gjöfum.

 

49.

Váðir mínar

gaf ek velli at

tveim trémönnum;

rekkar þat þóttusk,

er þeir rift höfðu;

neiss er nökkviðr halr.

 

50.

Hrörnar þöll,

sú er stendr þorpi á,

hlýr-at henni börkr né barr;

svá er maðr,

sá er manngi ann.

Hvat skal hann lengi lifa?

 

51.

Eldi heitari

brennr með illum vinum

friðr fimm daga,

en þá sloknar,

er inn sétti kemr,

ok versnar allr vinskapr.

 

52.

Mikit eitt

skal-a manni gefa;

oft kaupir sér í litlu lof,

með halfum hleif

ok með höllu keri

fekk ek mér félaga.

 

53.

Lítilla sanda

lítilla sæva

lítil eru geð guma;

því allir menn

urðu-t jafnspakir;

half er öld hvar.

 

54.

Meðalsnotr

skyli manna hverr;

æva til snotr sé;

þeim er fyrða

fegrst at lifa,

er vel margt vitu.

 

55.

Meðalsnotr

skyli manna hverr,

æva til snotr sé;

því at snotrs manns hjarta

verðr sjaldan glatt,

ef sá er alsnotr, er á.

 

56.

Meðalsnotr

skyli manna hverr,

æva til snotr sé;

örlög sín

viti engi fyrir,

þeim er sorgalausastr sefi.

 

57.

Brandr af brandi

brenn, unz brunninn er,

funi kveikisk af funa;

maðr af manni

verðr at máli kuðr,

en til dælskr af dul.

 

58.

Ár skal rísa,

sá er annars vill

fé eða fjör hafa;

sjaldan liggjandi ulfr

lær of getr

né sofandi maðr sigr.

 

59.

Ár skal rísa,

sá er á yrkjendr fáa,

ok ganga síns verka á vit;

margt of dvelr,

þann er um morgin sefr,

hálfr er auðr und hvötum.

 

60.

Þurra skíða

ok þakinna næfra,

þess kann maðr mjöt,

þess viðar,

er vinnask megi

mál ok misseri.

 

 

61.

Þveginn ok mettr

ríði maðr þingi at,

þótt hann sé-t væddr til vel;

skúa ok bróka

skammisk engi maðr

né hests in heldr,

þótt hann hafi-t góðan

 

62.

Snapir ok gnapir,

er til sævar kemr,

örn á aldinn mar;

svá er maðr,

er með mörgum kemr

ok á formælendr fáa.

 

63.

Fregna ok segja

skal fróðra hverr,

sá er vill heitinn horskr;

einn vita

né annarr skal,

þjóð veit, ef þrír ro.

 

64.

Ríki sitt

skyli ráðsnotra

hverr í hófi hafa;

þá hann þat finnr,

er með fræknum kemr

at engi er einna hvatastr.

 

65.

— — — —

orða þeira,

er maðr öðrum segir

oft hann gjöld of getr.

 

66.

Mikilsti snemma

kom ek í marga staði,

en til síð í suma;

öl var drukkit,

sumt var ólagat,

sjaldan hittir leiðr í líð.

 

67.

Hér ok hvar

myndi mér heim of boðit,

ef þyrftak at málungi mat,

eða tvau lær hengi

at ins tryggva vinar,

þars ek hafða eitt etit.

 

68.

Eldr er beztr

með ýta sonum

ok sólar sýn,

heilyndi sitt,

ef maðr hafa náir,

án við löst at lifa.

 

69.

Er-at maðr alls vesall,

þótt hann sé illa heill;

sumr er af sonum sæll,

sumr af frændum,

sumr af fé ærnu,

sumr af verkum vel.

 

70.

Betra er lifðum

en sé ólifðum,

ey getr kvikr kú;

eld sá ek upp brenna

auðgum manni fyrir,

en úti var dauðr fyr durum.

 

71.

Haltr ríðr hrossi,

hjörð rekr handar vanr,

daufr vegr ok dugir,

blindr er betri

en brenndr séi,

nýtr manngi nás.

 

72.

Sonr er betri,

þótt sé síð of alinn

eftir genginn guma;

sjaldan bautarsteinar

standa brautu nær,

nema reisi niðr at nið.

 

73.

Tveir ro eins herjar,

tunga er höfuðs bani;

er mér í heðin hvern

handar væni.

 

74.

Nótt verðr feginn

sá er nesti trúir,

skammar ro skips ráar;

hverf er haustgríma;

fjölð of viðrir

á fimm dögum

en meira á mánuði.

 

75.

Veit-a hinn,

er vettki veit,

margr verðr af aurum api;

maðr er auðigr,

annar óauðigr,

skyli-t þann vítka váar.

 

76.

Deyr fé,

deyja frændr,

deyr sjalfr it sama,

en orðstírr

deyr aldregi,

hveim er sér góðan getr.

 

77.

Deyr fé,

deyja frændr,

deyr sjalfr it sama,

ek veit einn,

at aldrei deyr:

dómr um dauðan hvern.

 

78.

Fullar grindr

sá ek fyr Fitjungs sonum,

nú bera þeir vánar völ;

svá er auðr

sem augabragð,

hann er valtastr vina.

 

79.

Ósnotr maðr,

ef eignask getr

fé eða fljóðs munuð,

metnaðr hánum þróask,

en mannvit aldregi,

fram gengr hann drjúgt í dul.

 

80.

Þat er þá reynt,

er þú að rúnum spyrr

inum reginkunnum,

þeim er gerðu ginnregin

ok fáði fimbulþulr,

þá hefir hann bazt, ef hann þegir.

 

81.

At kveldi skal dag leyfa,

konu, er brennd er,

mæki, er reyndr er,

mey, er gefin er,

ís, er yfir kemr,

öl, er drukkit er.

 

82.

Í vindi skal við höggva,

veðri á sjó róa,

myrkri við man spjalla,

mörg eru dags augu;

á skip skal skriðar orka,

en á skjöld til hlífar,

mæki höggs,

en mey til kossa.

 

83.

Við eld skal öl drekka,

en á ísi skríða,

magran mar kaupa,

en mæki saurgan,

heima hest feita,

en hund á búi.

 

II.

 

84.

Meyjar orðum

skyli manngi trúa

né því, er kveðr kona,

því at á hverfanda hvéli

váru þeim hjörtu sköpuð,

brigð í brjóst of lagið.

 

85.

Brestanda boga,

brennanda loga,

gínanda ulfi,

galandi kráku,

rýtanda svíni,

rótlausum viði,

vaxanda vági,

vellanda katli,

 

86.

Fljúganda fleini,

fallandi báru,

ísi einnættum,

ormi hringlegnum,

brúðar beðmálum

eða brotnu sverði,

bjarnar leiki

eða barni konungs.

 

87.

Sjúkum kalfi,

sjalfráða þræli,

völu vilmæli,

val nýfelldum.

 

88.

Akri ársánum

trúi engi maðr

né til snemma syni,

– veðr ræðr akri.

en vit syni;

hætt er þeira hvárt.

 

89.

Bróðurbana sínum

þótt á brautu mæti,

húsi hálfbrunnu,

hesti alskjótum,

– þá er jór ónýtr,

ef einn fótr brotnar -,

verði-t maðr svá tryggr

at þessu trúi öllu.

 

90.

Svá er friðr kvenna,

þeira er flátt hyggja,

sem aki jó óbryddum

á ísi hálum,

teitum, tvévetrum

ok sé tamr illa,

eða í byr óðum

beiti stjórnlausu,

eða skyli haltr henda

hrein í þáfjalli.

 

91.

Bert ek nú mæli,

því at ek bæði veit,

brigðr er karla hugr konum;

þá vér fegrst mælum,

er vér flást hyggjum:

þat tælir horska hugi.

 

92.

Fagrt skal mæla

ok fé bjóða,

sá er vill fljóðs ást fá,

líki leyfa

ins ljósa mans,

sá fær, er fríar.

 

93.

Ástar firna

skyli engi maðr

annan aldregi;

oft fá á horskan,

er á heimskan né fá,

lostfagrir litir.

 

94.

Eyvitar firna

er maðr annan skal,

þess er um margan gengr guma;

heimska ór horskum

gerir hölða sonu

sá inn máttki munr.

 

95.

Hugr einn þat veit,

er býr hjarta nær,

einn er hann sér of sefa;

öng er sótt verri

hveim snotrum manni

en sér engu at una.

 

96.

Þat ek þá reynda,

er ek í reyri sat,

ok vættak míns munar;

hold ok hjarta

var mér in horska mær;

þeygi ek hana at heldr hefik.

 

97.

Billings mey [2]

ek fann beðjum á

sólhvíta sofa;

jarls ynði

þótti mér ekki vera

nema við þat lík at lifa.

 

98.

„Auk nær aftni

skaltu, Óðinn, koma,

ef þú vilt þér mæla man;

allt eru ósköp,

nema einir viti

slíkan löst saman.“

 

99.

Aftr ek hvarf

ok unna þóttumk

vísum vilja frá;

hitt ek hugða,

at ek hafa mynda

geð hennar allt ok gaman.

 

100.

Svá kom ek næst,

at in nýta var

vígdrótt öll of vakin

með brennandum ljósum

ok bornum viði,

svá var mér vílstígr of vitaðr.

 

101.

Auk nær morgni,

er ek var enn of kominn,

þá var saldrótt of sofin;

grey eitt ek þá fann

innar góðu konu

bundit beðjum á.

 

102.

Mörg er góð mær,

ef görva kannar,

hugbrigð við hali;

þá ek þat reynda,

er it ráðspaka

teygða ek á flærðir fljóð;

háðungar hverrar

leitaði mér it horska man,

ok hafða ek þess vettki vífs.

 

III.

 

103.

Heima glaðr gumi

ok við gesti reifr,

sviðr skal um sig vera,

minnigr ok málugr,

ef hann vill margfróðr vera,

oft skal góðs geta;

fimbulfambi heitir,

sá er fátt kann segja,

þat er ósnotrs aðal.

 

104.

Inn aldna jötun ek sótta,

nú em ek aftr of kominn:

fátt gat ek þegjandi þar;

mörgum orðum

mælta ek í minn frama

í Suttungs sölum.

 

105.

Gunnlöð mér of gaf

gullnum stóli á

drykk ins dýra mjaðar;

ill iðgjöld

lét ek hana eftir hafa

síns ins heila hugar,

síns ins svára sefa.

 

106.

Rata munn

létumk rúms of fá

ok um grjót gnaga;

yfir ok undir

stóðumk jötna vegir,

svá hætta ek höfði til.

 

107.

Vel keypts litar

hefi ek vel notit,

fás er fróðum vant,

því at Óðrerir

er nú upp kominn

á alda vés jaðar.

 

108.

Ifi er mér á,

at ek væra enn kominn

jötna görðum ór,

ef ek Gunnlaðar né nytak,

innar góðu konu,

þeirar er lögðumk arm yfir.

 

109.

Ins hindra dags

gengu hrímþursar

Háva ráðs at fregna

Háva höllu í;

at Bölverki þeir spurðu,

ef hann væri með böndum kominn

eða hefði hánum Suttungr of sóit.

 

110.

Baugeið Óðinn,

hygg ek, at unnit hafi;

hvat skal hans tryggðum trúa?

Suttung svikinn

hann lét sumbli frá

ok grætta Gunnlöðu.

 

IV.

 

111.

Mál er at þylja

þular stóli á

Urðarbrunni at,

sá ek ok þagðak,

sá ek ok hugðak,

hlýdda ek á manna mál;

of rúnar heyrða ek dæma,

né of ráðum þögðu

Háva höllu at,

Háva höllu í,

heyrða ek segja svá:

 

112.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

nótt þú rís-at

nema á njósn séir

eða þú leitir þér innan út staðar.

 

113.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

fjölkunnigri konu

skal-at-tu í faðmi sofa,

svá at hon lyki þik liðum.

 

114.

Hon svá gerir,

at þú gáir eigi

þings né þjóðans máls;

mat þú vill-at

né mannskis gaman,

ferr þú sorgafullr at sofa.

 

115.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

annars konu

teygðu þér aldregi

eyrarúnu at.

 

116.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

á fjalli eða firði,

ef þik fara tíðir,

fásktu at virði vel.

 

117.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

illan mann

láttu aldregi

óhöpp at þér vita,

því at af illum manni

fær þú aldregi

gjöld ins góða hugar.

 

118.

Ofarla bíta

ek sá einum hal

orð illrar konu;

fláráð tunga

varð hánum at fjörlagi

ok þeygi of sanna sök.

 

119.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

veistu, ef þú vin átt,

þann er þú vel trúir,

far þú at finna oft,

því at hrísi vex

ok hávu grasi

vegr, er vættki treðr.

 

120.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

góðan mann

teygðu þér at gamanrúnum

ok nem líknargaldr, meðan þú lifir.

 

121.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

vin þínum

ver þú aldregi

fyrri at flaumslitum;

sorg etr hjarta,

ef þú segja né náir

einhverjum allan hug.

 

122.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

orðum skipta

þú skalt aldregi

við ósvinna apa,

 

123.

Því at af illum manni

mundu aldregi

góðs laun of geta,

en góðr maðr

mun þik gerva mega

líknfastan at lofi.

 

124.

Sifjum er þá blandat,

hver er segja ræðr

einum allan hug;

allt er betra

en sé brigðum at vera;

er-a sá vinr öðrum, er vilt eitt segir.

 

125.

Ráðumk, þér Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

þrimr orðum senna

skal-at-tu þér við verra mann

oft inn betri bilar,

þá er inn verri vegr.

 

126.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

skósmiðr þú verir

né skeftismiðr,

nema þú sjalfum þér séir:

skór er skapaðr illa

eða skaft sé rangt,

þá er þér böls beðit.

 

127.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

hvars þú böl kannt,

kveð þú þér bölvi at

ok gef-at þínum fjándum frið.

 

128.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

illu feginn

ver þú aldregi,

en lát þér at góðu getit.

 

129.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

upp líta

skal-at-tu í orrustu,

– gjalti glíkir

verða gumna synir, –

síðr þitt of heilli halir.

 

130.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

ef þú vilt þér góða konu

kveðja at gamanrúnum

ok fá fögnuð af,

fögru skaltu heita

ok láta fast vera;

leiðisk manngi gótt, ef getr.

 

131.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

varan bið ek þik vera

ok eigi ofvaran;

ver þú við öl varastr

ok við annars konu

ok við þat it þriðja,

at þjófar né leiki.

 

132.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

at háði né hlátri

hafðu aldregi

gest né ganganda.

 

133.

Oft vitu ógörla,

þeir er sitja inni fyrir,

hvers þeir ro kyns, er koma;

er-at maðr svá góðr

at galli né fylgi,

né svá illr, at einugi dugi.

 

134.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

at hárum þul

hlæ þú aldregi,

oft er gótt, þat er gamlir kveða;

oft ór skörpum belg

skilin orð koma

þeim er hangir með hám

ok skollir með skrám

ok váfir með vílmögum.

 

135.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

gest þú né geyja

né á grind hrekir;

get þú váluðum vel.

 

136.

Rammt er þat tré,

er ríða skal

öllum at upploki;

baug þú gef,

eða þat biðja mun

þér læs hvers á liðu.

 

137.

Ráðumk þér, Loddfáfnir,

en þú ráð nemir, –

njóta mundu, ef þú nemr,

þér munu góð, ef þú getr -:

hvars þú öl drekkir,

kjós þér jarðar megin,

því at jörð tekr við ölðri,

en eldr við sóttum,

eik við abbindi,

ax við fjölkynngi,

höll við hýrógi,

– heiftum skal mána kveðja, –

beiti við bitsóttum,

en við bölvi rúnar,

fold skal við flóði taka.

 

V.

 

138.

Veit ek, at ek hekk

vindga meiði á

nætr allar níu,

geiri undaðr

ok gefinn Óðni,

sjalfr sjalfum mér,

á þeim meiði,

er manngi veit

hvers af rótum renn.

 

139.

Við hleifi mik sældu

né við hornigi;

nýsta ek niðr,

nam ek upp rúnar,

æpandi nam,

fell ek aftr þaðan.

 

140.

Fimbulljóð níu

nam ek af inum frægja syni

Bölþorns, Bestlu föður,

ok ek drykk of gat

ins dýra mjaðar,

ausinn Óðreri. [3]

 

141.

Þá nam ek frævask

ok fróðr vera

ok vaxa ok vel hafask,

orð mér af orði

orðs leitaði,

verk mér af verki

verks leitaði.

 

142.

Rúnar munt þú finna

ok ráðna stafi,

mjök stóra stafi,

mjök stinna stafi,

er fáði fimbulþulr

ok gerðu ginnregin

ok reist hroftr rögna.

 

143.

Óðinn með ásum,

en fyr alfum Dáinn,

Dvalinn ok dvergum fyrir,

Ásviðr jötnum fyrir,

ek reist sjalfr sumar.

 

144.

Veistu, hvé rísta skal?

Veistu, hvé ráða skal?

Veistu, hvé fáa skal?

Veistu, hvé freista skal?

Veistu, hvé biðja skal?

Veistu, hvé blóta skal?

Veistu, hvé senda skal?

Veistu, hvé sóa skal?

 

145.

Betra er óbeðit

en sé ofblótit,

ey sér til gildis gjöf;

betra er ósent

en sé ofsóit.

Svá Þundr of reist [4]

fyr þjóða rök,

þar hann upp of reis,

er hann aftr of kom.

 

VI.

 

146.

Ljóð ek þau kann,

er kann-at þjóðans kona

ok mannskis mögr.

Hjalp heitir eitt,

en þat þér hjalpa mun

við sökum ok sorgum

ok sútum görvöllum.

 

147.

Þat kann ek annat,

er þurfu ýta synir,

þeir er vilja læknar lifa.

 

148.

Það kann ek þriðja:

ef mér verðr þörf mikil

hafts við mína heiftmögu,

eggjar ek deyfi

minna andskota,

bíta-t þeim vápn né velir.

 

149.

Þat kann ek it fjórða:

ef mér fyrðar bera

bönd að boglimum,

svá ek gel,

at ek ganga má,

sprettr mér af fótum fjöturr,

en af höndum haft.

 

150.

Þat kann ek it fimmta:

ef ek sé af fári skotinn

flein í folki vaða,

fýgr-a hann svá stinnt,

at ek stöðvig-a-k,

ef ek hann sjónum of sék.

 

151.

Þat kann ek it sétta:

ef mik særir þegn

á vrótum hrás viðar,

ok þann hal

er mik heifta kveðr,

þann eta mein heldr en mik.

 

152.

Þat kann ek it sjaunda:

ef ek sé hávan loga

sal of sessmögum,

brennr-at svá breitt,

at ek hánum bjargig-a-k;

þann kann ek galdr at gala.

 

153.

Þat kann ek it átta,

er öllum er

nytsamligt at nema:

hvars hatr vex

með hildings sonum

þat má ek bæta brátt.

 

154.

Þat kann ek it níunda:

ef mik nauðr of stendr

at bjarga fari mínu á floti,

vind ek kyrri

vági á

ok svæfik allan sæ.

 

155.

Þat kann ek it tíunda:

ef ek sé túnriður

leika lofti á,

ek svá vinnk,

at þær villar fara

sinna heimhama,

sinna heimhuga.

 

156.

Þat kann ek it ellifta:

ef ek skal til orrostu

leiða langvini,

und randir ek gel,

en þeir með ríki fara

heilir hildar til,

heilir hildi frá,

koma þeir heilir hvaðan.

 

157.

Þat kann ek it tolfta:

ef ek sé á tré uppi

váfa virgilná,

svá ek ríst

ok í rúnum fák,

at sá gengr gumi

ok mælir við mik.

 

158.

Þat kann ek it þrettánda:

ef ek skal þegn ungan

verpa vatni á,

mun-at hann falla,

þótt hann í folk komi,

hnígr-a sá halr fyr hjörum.

 

159.

Þat kann ek it fjögurtánda:

ef ek skal fyrða liði

telja tíva fyrir,

ása ok alfa

ek kann allra skil;

fár kann ósnotr svá.

 

160.

Þat kann ek it fimmtánda

er gól Þjóðrerir

dvergr fyr Dellings durum:

afl gól hann ásum,

en alfum frama,

hyggju Hroftatý.

 

161.

Þat kann ek it sextánda:

ef ek vil ins svinna mans

hafa geð allt ok gaman,

hugi ek hverfi

hvítarmri konu,

ok sný ek hennar öllum sefa.

 

162.

Þat kann ek it sjautjánda

at mik mun seint firrask

it manunga man.

Ljóða þessa

mun þú, Loddfáfnir,

lengi vanr vera;

þó sé þér góð, ef þú getr,

nýt ef þú nemr,

þörf ef þú þiggr.

 

163.

Þat kann ek it átjánda,

er ek æva kennik

mey né manns konu,

– allt er betra,

er einn of kann;

þat fylgir ljóða lokum, –

nema þeiri einni,

er mik armi verr,

eða mín systir sé.

 

VII.

 

164.

Nú eru Háva mál

kveðin Háva höllu í,

allþörf ýta sonum,

óþörf jötna sonum;

heill sá, er kvað,

heill sá, er kann,

njóti sá, er nam,

heilir, þeirs hlýddu.

[1] Ker, oftast nauts,-eða hrútshorn. Það gekk ávall hringinn um borðið og ekki sett niður fyrr en tæmt var.

[2] Billings mær,-snjóhvít jörðin, einnig kölluð Rind.

[3] Bolþorn er auðýnilega Þruðgelmir, sá er lífgjafinn í fyrri hringrás. Bestla er systir Bargelmirs, eiginkona Búr og er kvenhliðin karma síðustu hringrásar og þar með upprunakarma núverandi hringrásar. Óðreri er brunnur Mímis, uppruni visku þeirrar sem goðarnir sóttu í við upphaf nýrrar birtingu.

[4] Þundur , tímahringur