dóttir Ósvalds konungs og kona Þórðar Skeggja og Runólfs Gissurarsonar landnámsmanna.
Í ýmsum fornsögu íslendinga má sjá ensk áhrif og engil-saxneskra konunga getið, þar á meðal er afkomanda eins þeirra getið í Landnámabók (Útgáfa Guðna Jónssonar) þar segir í fyrsta kafla:
„Þórðr skeggi hét maðr. Hann var sonr Hrapps, Bjarnarsonar bunu. Þórðr átti Vilborgu Ósvaldsdóttur. Helga hét dóttir þeira. Hana átti Ketilbjörn inn gamli.
Þórðr fór til Íslands ok nam land með ráði Ingólfs í hans landnámi á milli Úlfarsár ok Leiruvágs. Hann bjó á Skeggjastöðum. Frá Þórði er margt stórmenni komit á Íslandi.“
Aftur síðar segir (undir landnámsmönnum í Austfirðingafjórðungi):
„Þórðr skeggi, sonr Hrapps Bjarnarsonar bunu, hann átti Vilborgu Ósvaldsdóttur ok Úlfrúnar Játmundardóttur. Þórðr fór til Íslands ok nam land í Lóni fyrir norðan Jökulsá milli ok Lónsheiðar ok bjó í Bæ tíu vetr eða lengr. Þá frá hann til öndvegissúlna sinna fyrir neðan Heiði í Leiruvági. Þá réðst hann vestr þannig ok bjó á Skeggjastöðum, sem fyrr er ritat. Hann seldi þá Lónlönd Úlfljóti, er lög flutti út hingat. Dóttir Þórðar var Helga, er Ketilbjörn inn gamli átti at Mosfelli.
Landnámabók Sturlu Þórðarsonar er samhljóða þessu að ofan. Í Landnámabók Hauks lögmanns, Hauksbók segir:
„Þórður Skeggi hafi átt Vilborgu dóttur Oswalds konungs og Úlfrúnar hins „óbornu“, dóttur Eatmundar (Játmundur er síðari nafnframburður) Englendingakonungs. Helga dóttir Þórðar átti Ketilbjörn inn gamli átti at Mosfelli.“
Í 113 kafla Brennunjálssögu kemur þessi ættarfærsla aftur fyrir en nú er Vilborg nefnd Valborg og Úlfrún kölluð Jórunn dóttir Ósvalds konungs hins helga og móðir Jórunnar sögð Bera Játmundardóttir konungs hins helga. Þar er Ósvaldi konungi Austur-Anglíu (875-879/80) ruglað saman við Ósvald hina helga konung Northumbrian (604-642), móðurrakning Valgerðar hefur hinsvegar enga stoð í öðrum heimildum:
„Maður er nefndur Guðmundur hinn ríki er bjó á Möðruvöllum í Eyjafirði. Hann var Eyjólfsson, Einarssonar, Auðunarsonar rotins, Þórólfssonar smjörs, Þorsteinssonar skrofa, Grímssonar kambans. Móðir Guðmundar hét Hallbera dóttir Þórodds hjálms en móðir Hallberu hét Reginleif dóttir Sæmundar hins suðureyska. Við þann er kennd Sæmundarhlíð í Skagafirði. Móðir Eyjólfs, föður Guðmundar, var Valgerður Runólfsdóttir. Móðir Valgerðar hét Valborg. Hennar móðir var Jórunn hin óborna dóttir Ósvalds konungs hins helga. Móðir Jórunnar var Bera dóttir Játmundar konungs hins helga. Móðir Einars, föður Eyjólfs, var Helga dóttir Helga hins magra er nam Eyjafjörð. Helgi var son Eyvindar Austmanns og Raförtu dóttur Kjarvals Írakonungs. Móðir Helgu, dóttur Helga, var Þórunn Hyrna dóttir Ketils Flatnefs, Bjarnarsonar bunu, Grímssonar hersis. Móðir Gríms var Hervör en móðir Hervarar var Þorgerður dóttir Háleygs konungs af Hálogalandi.“
Hverjir voru þessir konungar Ósvaldur og Játmundur? Engilsaxnesku ríkin á Bretlandi voru fjögur lengi vel, Wessex, Mercia, East Anglía og Northumbria, en í byrjun 10 aldar eftir innrás víkinga féll Austur-Anglía undir áhrifasvæði norrænna manna, hins svonefndu Danalög
Játmundur konungur Austur Anglíu
Edmund (kallaður Játmundur víða í íslenskum fornritum) var konungur Austur Anglíu (854-869/70) Edmundur kemur nokkuð við sögu í íslenskum fornritum, m.a mælir Ari fróði upphaf og endir landnámsaldar við dauða hans og segir í Íslendingabók sinni, sem er rituð 1120-1130:
„að á sex tigum vetra yrði Ísland albyggt, svo að eigi væri meir síðan. Því nær tók Hrafn lögsögu Hængssonur landnámamanns, næstur Úlfljóti, og hafði tuttugu sumur … Það var sex tigum vetra eftir dráp Eadmundar konungs, vetri eða tveim áður Haraldur enn hárfagri yrði dauður …“
Edmund varð píslavottur og tekinn í helgra manna tölu fljótlega eftir dauða sinn. Það voru víkingar hins danska Ívars beinlausa Ragnarssonar loðbrókar, sem greiddu leið Játmundar inn í himnaríki, því að hann vildi hvorki láta það eftir þeim að kasta kristinni trú né gerast undirkonungur segir sagan.
Tilvitnun Ara fróða í Edmund bendir til að almenn vitneskja hafi verið hjá lærðum mönnum á þeim tíma sem Ari ritar þetta um örlög Edmundar og hann kann að hafa haft heimildir um það.[1] Svo einkennilegt sem það er, var helgi Edmundar ekki síst haldið uppi af kristnum afkomendum víkinganna sem drápu hann. Fundist hefur slegin mynd í Austur Anglíu frá árinu 895, sem þá var undir stjórn Dana, sem bar textann „SCE EADMUND REX“, -Edmund konungur helgið- . Samkvæmt því hefur goðsögnin[2] um helgi Edmundar verið byrjuð rúmum 20 árum eftir dauða hans hjá kristnum víkingum. Knútur hin danski konungur Englands (1016) lét svo reisa kirkju[3], „Abbey at Bury St Edmunds“ til minningar um Edmund, Engar heimildir eru um börn eða eiginkonu(r) Edmundar og Landnáma því eina heimildin er um slíkt.
[1] Játmundar saga hins helga. Hermann Pálsson
https://timarit.is/page/6524038#page/n139/mode/2up
[2] St Edmund of East Anglia: History and Romance
[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Edmund_the_Martyr
Ósvaldur konungur
Sem nefndur er í Landnámu faðir Vilborgar konu Þórðar Skeggja er líklega Oswald konungur Austur-Anglíu sem tók við konungsdómi eftir dauða Edmundar (Játvarðar). Einu heimildir um tilveru hans er slegin mynt[4] í nafni Oswald konungs í Austur-Anglia, á áttunda áratug níundu aldar eftir dauða Edmundar píslarvotts. Engar aðrar heimildir eru um valdatíma hans.
4 Tvær myntir um Oswald, nú í British Museum
Seaby 957 konungur Oswald. East Anglia, AD 870. 17,16 mm, 1,09 gr. Moneyer Olbicis? +OSDALD DE, innan hrings / +OLBICIS um kross innan hrings. Seaby 957; BMC 87 var. (Nafn myntsláttumanns).
Seaby 957 (2) King Oswald, AR Penny, AD 870, 1,0g. 17,1 mm. Links. +O(T)( )BVICE kringum A / +OE(T)B(V)[ ]A(S) í. Spink 957; BMC 87.
http://www.stedmundsburychronicle.co.uk/coinsintrosaxon.htm
Annar konungur, Aethelred, virðist einnig hafa ríkt í Austur-Anglíu á tímabilinu eftir dauða Edmundar. Aðeins er vitað um fimm myntir (2009) af konungi frá Austur-Angli að nafni Aethelred um 870. Enskir sagnfræðingar telja almennt að þessir konungar sem komu eftir Edmund helga hafi í reynd ríkt í skjóli víkinga sem höfðu náð Austur -Anglíu er þeir sigruðu Edmund.
Það má leiða líkum að því að hér sé um að ræða Aethelred (Aethelred), (f. 848 d. 871) konungur Wessex frá 865 til dauðadags 871. Hann kann að hafa lýst sig konung Austur -Anglíu í kjölfar dauða Edmundar 869 og gefið út mynt sem slíkur til að árétta andvægi við tímabundnum yfirráðum víkinga þar. Hann var sá fjórði af fimm sonum Æthelwulfs konungs af Wessex, sem urðu konungar. Æthelred tók við af eldri bróður sínum Æthelberht og á eftir honum kom yngsti bróðir hans, Alfreð mikla. Æthelred átti tvo syni, Æthelhelm og Æthelwold, sem gengu hjá konungdómur við dauða föður þeirra vegna þess að þeir voru enn ungabörn og Alfreð tók við af Aethelred 871.
Í konungstíð Æthelreds kom Heiðni víkingaherinn til Englands. Á fimm árum lögðu víkingar Northumbria og East Anglia undir sig og í lok 870 hófu þeir alhliða árás á Wessex. Í byrjun janúar 871 var Æthelred sigraður í orrustunni við Reading. Fjórum dögum síðar sigraði hann í orrustunni við Ashdown, en í kjölfarið fylgdu tveir ósigur á Basing og Meretun. Hann lést skömmu eftir páska 871.
Alfreð mikli (alt. Ælfred 848/849 – 26. október 899) var konungur Vestur-Saxa frá 871 til 886, og konungur engilsaxa frá 886 til dauðadags 899. Hann var yngsti sonur Æthelwulfs konungs og konungs. fyrri kona hans Osburh, sem bæði dó þegar Alfred var ungur. Þrír bræður Alfreðs, Æthelbald, Æthelberht og Æthelred, ríktu til skiptis á undan honum. Undir stjórn Alfreðs voru gerðar töluverðar umbætur á stjórnsýslu og hernaði sem leiddu til varanlegra breytinga á Englandi.[5]
Eftir að hafa tekið við konungstign eyddi Alfred nokkrum árum í að berjast við innrásir víkinga, fór í útlegð um tíma, en vann síðan afgerandi sigur í orrustunni við Edington árið 878 og gerði samning við víkinga þar sem England var skipt á milli engilsaxnesks yfirráðasvæðis og Danelaw, yfirráðum víkinga, sem samanstóð af Norður-Englandi, norðausturhluta Midlands og Austur-Anglia. Alfreð hafði einnig umsjón með kristnitöku Guthrums víkingaleiðtoga. Hann varði ríki sitt gegn tilraun víkinga til landvinninga og varð ríkjandi höfðingi á Englandi.[3] Alfreð byrjaði að titla sig sem „konung engilsaxanna“ eftir að hafa unnið London aftur af víkingunum.
Ekki er ólíklegt að Alfreð hafi sett Oswald frænda sinn sem konung Austur-Anglíu til málamynda fram að því að samningurinn við víking um Danelaw tók gildi árið 880, þegar hin danski Guthrum við konungsdómi í Austur-Anglíu eftir að hann hafði samið við Alfreð konung um að taka kristni og lifa í friði. Skírnarnafn hans varð Aethelstan og réð hann nú Austur-Anglia sem konungur þess. Árið 880 gaf hann út mynt sína sem Aethelstan Rex.
Í bók Axel Woolf; Scandinavian Dynasties in English_Kingdoms[6] , segir um Oswald;
„Aðeins tvær myntir eru til eftir eftirmann Edmunds, Oswald, , báðar úr safni frá snemma á tíundu öld sem fundust á lóð Cuerdale Hall í Lancashire árið 1843. Svo fábrotinn sönnun fyrir tilveru hans hefur líklega stuðlað að fábrotinni tilveru hans í ýmsum útgáfum Handbook of British Chronology.
En það geta þó verið önnur sönnunargögn um valdatíma hans sem sagnfræðingar hafa ekki áður séð. Landnámabók Íslands, segir frá nöfnum nokkur hundruð fyrstu íslensku landnámsmönnunum sem talið var að hefðu komið til Íslands á milli um 870 og 930. Auk þess að nefna þá og bæi þeirra er oft stutt frásögn um landnám þeirra og næstum alltaf einhverjar ættfræðiupplýsingar um fortíð þeirra, bakgrunn landnámsins. Áhugi okkar liggur í einum þeirra, Þórði skeggja landnámsmanni, Hrappssyni sonar Björns bunu. Hauksbók ein útgáfa Landnámsbókar, segir okkur að hann hafi verið „kvæntist Vilborgu dóttur Oswalds konungs og Úlfrúnar hins „óbornu“, dóttur Edmundar Englendingakonungs hins helga. Sturlabók, önnur frumútgáfa textans, gefur sömu upplýsingar en án konunglegheitanna. Jakob Benediktsson, ritstjóri nýjustu útgáfu Landnámabókartaldi taldi þetta rugl, þar sem hann þekkti aðeins sjöundu aldar Northumbria manninn Oswald. En með hliðsjón af sönnunargögnum myntanna er möguleikinn á að þetta varðveiti raunverulegar níundu aldar upplýsingar. Önnur hugsanleg sönnun um þennan síðasta engilsaxneska konung Austur-Anglíu er Oswald filius Regis (sonur konungs) sem vottar þrjár skrár á þessu tímabili, eina fyrir Æthelswyth drottningu af Mercia árið 868, eina fyrir bróður hennar Æthelred konung Wessex, gefin út í Dorchester, Dorset sama ár, og loks skrá yfir sölu á landi af Eardwulf sem gefin var út árið 875. Þetta síðasta skjal er einnig vitnað af Afreð, þá konungi af Wessex.
Þegar Frank Stenton fjallar um þetta söluskjal Eardwulfs, gerði ráð fyrir að Oswald þessi væri sonur eins af eldri bræðrum Alfreds, sem hafði verið konungur á undan honum í konungdómi í Wessex. Þetta er mögulegt, jafnvel líklegt. Flestir þeirra sem titlaðir eru filius Regis á níundu öld sem vitni á skjölum voru vestur-saxneskir þó að Beorhtferth, sem staðfestir Abingdon-skrá Æthelreds, sé annars óþekktur í Wessex og beri nafn með Mercian-einkennum. Ef Oswald var ekki vest-saxneskur, gæti maður velt því fyrir sér hvort hann hafi verið útlagi frá Northumbrian, því nöfn sem byrja á Os-, voru tiltölulega algeng meðal konunga í Northumbrian, þar á meðal Osberht, annar af tveimur konungum sem víkingar drápu árið 867.“
„Frásögn Landnámabók af hjónabandi Oswalds og dóttur Edmundar myndi vissulega benda til, ef við eigum að treysta þessi frásögn, að hann væri ekki náinn frændi Edmundar. Ef hann er maður sem verður vitni að sölubréfi Eardwulfs árið 875, þá verður valdatími hans að hefjast í því ári eða síðar, því á skjalinu bar hann ekki konungstitil, heldur konungssonur, valdatími hans væntanlega hefur væntanlega endað með Guthrum árið 880. Tiltölulega stutt valdatíð gæti skýrt óvenju fáar myntir sem fundust með nafni hans.
Að öðrum kosti, ef lögmæti hans lá í tengslum við Edmund, gæti hann, frekar en þeir dönsku höfðingjar sem komu síðar, verið ábyrgur fyrir þeim minningarmyntum um Edmund sem síðar voru gefnar út (aðeins um 10-20 árum eftir dauða hans), því ólíklegt er að danskir víkingar hafi gert það (og einnig í ljósi þess að Oswald var tengdarsonur Edmundar samkvæmt Landnámabók). Aðalatriðið sem ber að skilja út frá myntútgáfu um Oswald konungur, er að hann var ekki Dani og dönsk yfirráð eða fólust í fyrstu ekki í sér beina stjórnun heldur frekar undirokun.“ (Þýðingin er greinarhöfundar).
Þessi Oswald filius Regis kemur fyrir í konungsgerðum fyrst 868 og síðast 875 og líklega sami maður og á mynt sem konungur Austur-Anglíu 876-879. Ekki er það ólíklegt að þessi frændi Alfreðs mikla hafi verið málamyndakonungur Austur -Anglíu þessi ár. En hugum að tímalínu þessa fólks. Oswald hefur að minnsta kosti verið orðin 12 ára (sjálfræðisaldur) þegar hann er vitni í málskjali 868 og hefur því verið fæddur ekki seinna en árið 855 og kann því að hafa verið sonur annað hvort Æthelbald (d 860) eða Æthelberth (d.865) konunga Wessex sem dóu ungir á undan bræðrum sínum Æthelred og Alfreð. Oswald getur því hafa á börn sem voru fædd eftir 870.
[5] Alfred the Great – Wikipedia
[6] https://www.academia.edu/1817427/
Af heimildum má ráða að Vilborg sem er sögð dóttir Ósvalds konungs er enskt nafn[7] frá þessum tíma og má vera að Þórður Skeggi hafi verið einn af höfðingjum í víkingaher Gutrums og tekið sér dóttir Ósvalds fyrir konu, hvort sem var sem herfang eða ekki. Það má ráða af aldri föður hennar Ósvalds, að að hún hafi verið talsvert yngri en Þórður. Af Íslendingabók Ara má ráða að Þórður Skeggi hafi tekið sér landnám að Lóni um árið 900, hann er þá um sextugt (f.um 840) en Vilborg yngri en þrítug (f. eftir 870). Börn Þórðar eru sögð Helga (ættmóðir Haukdæla) Þuríður, kona Eiríks Hróaldssyni Hofi í Goðdölum og Arndís, kona Þorgríms goða að Hofi Kjalarnesi Helgasyni bjólu, einnig er vitað af Íslendingabók Ara að hún giftist aftur á Íslandi, væntanlega eftir dauða Þórðar, Runólfi Gissurarsyni og þeirra barn var Valgerður Runólfsdóttir. Ketill Þorsteinsson biskup, annar þeirra sem bað Ara að semja Íslendingabók var þaðan afkomandi Vilborgar í fimmta lið. Ari sjálfur var í sjöunda lið frá Runólfi og Vilborgu og einnig afkomandi Helgu dóttir Vilborgu og Þórðar.
Af þessu má sjá að Ari og Ketill biskup hafa haft vitneskju um ættboga sinn frá Vilborgu Ósvaldsdóttur og vitneskjan um móður hennar, Úlfrúnar dóttir Játmundar hins helga, var líklega komin frá forfeðrum þeirra, fremur en sögusögnum. Úlfrún, eða Wulfrun[8] var enskt nafn á tíundu öld og er því ekki nafnatilbúningur.
[7] https://www.houseofnames.com/wilburg-family-crest
[8] https://en.wikipedia.org/wiki/Wulfrun
[1] Játmundar saga hins helga. Hermann Pálsson
https://timarit.is/page/6524038#page/n139/mode/2up
[2] St Edmund of East Anglia: History and Romance
https://aclerkofoxford.blogspot.com/2012/11/a-carol-for-st-edmund.html
……………….
[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Edmund_the_Martyr
Tvær myntir um Oswald, nú í British Museum
Seaby 957 konungur Oswald. East Anglia, AD 870. 17,16 mm, 1,09 gr. Moneyer Olbicis? +OSDALD DE, innan hrings / +OLBICIS um kross innan hrings. Seaby 957; BMC 87 var. (Nafn myntsláttumanns).
Seaby 957 (2) King Oswald, AR Penny, AD 870, 1,0g. 17,1 mm. Links. +O(T)( )BVICE kringum A / +OE(T)B(V)[ ]A(S) í. Spink 957; BMC 87.
http://www.stedmundsburychronicle.co.uk/coinsintrosaxon.htm
[5] Alfred the Great – Wikipedia
[6] https://www.academia.edu/1817427/
[7] https://www.houseofnames.com/wilburg-family-crest
[8] https://en.wikipedia.org/wiki/Wulfrun
